16.5 C
Thessaloniki
16.5 C
Thessaloniki

Η Γαστρονομία της Θεσσαλονίκης Ιστορικά

315 π.Χ.

Η Θεσσαλονίκη, ιδρύθηκε ως αστικό κέντρο το 315 π.Χ. από τον Κάσσανδρο, στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος της έδωσε το όνομα της αδελφής του Μεγάλου Στρατηλάτη. Από την εποχή της ίδρυσής της, αποτέλεσε μια πόλη ακμάζουσα, πολυπολιτισμική, που αξιοποίησε τη στρατηγική θέση της, με το λιμάνι της, ως πύλη εισόδου στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη.

Ρωμαϊκή εποχή

Τον 2ο π.Χ. αιώνα κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. Η στρατηγική θέση της, τη μετέτρεψε σε αυτοκρατορική πρωτεύουσα στα χρόνια του Γαλερίου, διατηρώντας ένα είδος αυτονομίας, που συνέβαλε στην ανάπτυξή της. Η κατασκευή της Εγνατίας Οδού (146-120π.Χ.) βοήθησε στην ανάδειξη της Θεσσαλονίκης σε μεγάλο εμπορικό, πολιτιστικό και στρατιωτικό κέντρο. Πληθώρα αρχαίων μνημείων, που διασώζονται μέχρι σήμερα, φανερώνουν το Ρωμαϊκό της παρελθόν.

Βυζαντινή εποχή

Με τη διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αποτέλεσε μια από τις υποψήφιες πρωτεύουσες του Ανατολικού τμήματος. Η επιλογή του Βυζαντίου τελικά, της έδωσε τον τίτλο της “συνβασιλεύουσας”. Αποτέλεσε σημαντικό διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο, ενώ ταυτόχρονα παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη στον πολιτισμό και τις τέχνες. Ο 14ος αιώνας βρίσκει τη Θεσσαλονίκη στη μεγαλύτερη ακμή της και για αυτό χαρακτηρίζεται “χρυσός αιώνας της Θεσσαλονίκης”.

Οθωμανική κυριαρχία

Οι επόμενοι πέντε αιώνες, που ακολούθησαν την άλωση από τους Οθωμανούς το 1432, βρίσκουν τη Θεσσαλονίκη υπό Οθωμανική κυριαρχία. Οι επιρροές στη γαστρονομία της πόλης από τους Οθωμανούς ήταν ιδιαίτερα σημαντικές και σε αυτούς οφείλεται ο ανατολίτικος χαρακτήρας της. Η πόλη αποτέλεσε ακόμη προορισμό για τους Εβραίους, που εκδιώχθηκαν από την Ιβηρική το 1492 και έτσι αναπτύχθηκε η μεγάλη Εβραϊκή της κοινότητα.

Ένταξη στο Ελληνικό κράτος

Η ένταξη στον κορμό του Ελληνικού κράτους το 1912 οδήγησε σε πολλές μεταβολές του πληθυσμού της. Ένα πρώτο μεγάλο κύμα προσφύγων κατέφθασε το 1915. Μετά την απελευθέρωσή της από τους Οθωμανούς, το 1912, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της ζούσε στη φτώχεια. Το ενεργό, παραγωγικό δυναμικό της ήταν κυρίως εργάτες. Υπήρχε ωστόσο και η τοπική ελίτ, η οποία ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο και τα γράμματα.
Η πόλη διέθετε ανέκαθεν πλούτο προϊόντων. Ψάρια και θαλασσινά από το Θερμαϊκό και το Αιγαίο. Φρούτα, λαχανικά και σιτηρά από τις πλούσιες πεδιάδες, που την περιέβαλλαν. Αμπέλια, τα οποία έδιναν γενναιόδωρα κρασιά και αποστάγματα. Ζώα και τυροκομικά από την κτηνοτροφία, που αναπτύσσονταν στα γύρω ορεινά, ενώ στο λιμάνι κατέφθαναν μπαχαρικά, ανατολίτικες λιχουδιές και οτιδήποτε άλλο, δεν διέθετε η πόλη. Η γαστρονομία ήταν και είναι κουλτούρα στην πόλη αυτή και είχε πάντα μια έντονη ηδονιστική προσέγγιση, που μάλλον αποδίδεται στον ανατολίτικο χαρακτήρα της.

Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Ήταν πολλοί οι λαοί, που την κατοίκησαν έστω και για λίγο, καθώς ειδικά κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου πέρασαν από τη Θεσσαλονίκη, Άγγλοι, Γάλλοι, Ρώσοι, Καναδοί, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, ακόμη και Μαροκινοί, Ινδοί, Ινδοκινέζοι, Βιετναμέζοι, Σενεγαλέζοι.
Η κουζίνα της καθορίστηκε από την παράδοση, τα πλούσια προϊόντα της και όλους αυτούς τους διαφορετικούς πολιτισμούς, που έζησαν ή πέρασαν από την Θεσσαλονίκη και αναζήτησαν τις δικές τους, οικείες γεύσεις.

Η πυρκαγιά του 1917

Σύμφωνα με τον αστικό μύθο οι πιο σατανικές μελιτζάνες στην ιστορία του κόσμου, ήταν αυτές, που τηγάνιζε η νοικοκυρά στο προσφυγόσπιτο, στην πλατεία Μουσχουντή, στην περιοχή της Ολυμπιάδος, στις 5 Αυγούστου 1917, από τις οποίες προκλήθηκε η μεγάλη πυρκαγιά. Συντέλεσε βέβαια και ο δυνατός άνεμος, ο γνωστός Βαρδάρης, που φυσούσε τη μέρα εκείνη και εξαιτίας του η φωτιά εξαπλώθηκε και έμελλε να κάψει ολόκληρο το κέντρο της πόλης, αφήνοντας άστεγους 70.000 κατοίκους.
Αποτέλεσε αφορμή ωστόσο, για να φτιαχτεί μια πόλη με σωστή πολεοδομία και κτήρια μοναδικά, πολλά από τα οποία διασώζονται μέχρι σήμερα. Ανάμεσα σε αυτά, η αγορά Μοδιάνο, ένα κόσμημα, και τότε και σήμερα, καθώς και το γειτονικό Καπάνι, που μετά την πυρκαγιά σχεδιάστηκε και ανακατασκευάστηκε.
Λίγο πιο πέρα τα Λαδάδικα, τα οποία γλίτωσαν από τη φωτιά του ’17, ήταν το μέρος, όπου κατοικούσαν πολλοί Εβραίοι και άνθησε κυρίως το χονδρικό εμπόριο τροφίμων και ειδικά ελαίων.
Πάνω από την Τσιμισκή, στην πλατεία Εμπορίου, βρίσκονταν τα Μπαχαράδικα, μικρά εμπορικά καταστήματα που πουλούσαν κυρίως μπαχαρικά και βότανα, καθώς και άλλα “εδώδιμα και αποικιακά”.

Ανταλλαγή πληθυσμών 1923 -1924

Μετά την Μικρασιατική καταστροφή και με την ανταλλαγή των πληθυσμών, το 1923-1924, οπότε και αποχώρησαν πολλοί Μουσουλμάνοι από τη Θεσσαλονίκη, εγκαταστάθηκαν εδώ πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, την Πόλη, την Καππαδοκία, τον Πόντο, τα Ιώνια παράλια και την Ανατολική Θράκη, εξαιτίας των οποίων της δόθηκε ο τίτλος “προσφυγομάνα”.
Οι πληθυσμοί αυτοί καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό τη γαστρονομία της φέρνοντας παραδόσεις, συνήθειες, συνταγές και υλικά, που εντάχθηκαν στο DNA της πόλης. Μια ακόμη προσθήκη, που αποδίδεται στους πρόσφυγες, ήταν και τα πατσατζίδικα, τα οποία δέσποζαν στην πόλη. Ο πατσάς ήταν το πρωινό των εργατών, αλλά και το φάρμακο των ξενύχτηδων.
Γενικά, στους σταθερούς πληθυσμούς της πόλης συγκαταλέγονταν οι Εβραίοι, οι Αρμένιοι, οι Γεωργιανοί, οι Σύριοι, οι Παλαιστίνιοι.

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος

Στα δύσκολα σημεία της ιστορίας της σίγουρα ανήκει ο αφανισμός των Εβραίων το 1940, η Γερμανική κατοχή, αλλά και ο Εμφύλιος στη συνέχεια, περίοδος, που η πόλη έχει να επιδείξει μια αρκετά σκοτεινή πορεία.
Κατά τη Γερμανική κατοχή ήταν μεγάλες οι ελλείψεις σε τρόφιμα, καθώς οι συμμαχικοί αποκλεισμοί δεν επέτρεπαν να φτάσει τίποτε στην πόλη. Η εφευρετικότητα και δημιουργικότητα των νοικοκυρών ήταν αξιοσημείωτη στην κουζίνα, καθώς παρασκεύαζαν πιάτα από το “τίποτα”, προκειμένου να επιβιώσουν οι οικογένειες τους.

1950, η σύγχρονη εποχή

Μετά την απελευθέρωση το 1944 και το τέλος του εμφυλίου το 1949, η Θεσσαλονίκη μπαίνει στη σύγχρονη φάση της ανάπτυξης της. Από τη δεκαετία του ΄50 ξεκινά μια νέα εποχή, κατά την οποία δημιουργείται ένα μείγμα παραγωγής πλούτου, που προέρχεται από τη βιομηχανία, την αγροτική παραγωγή, το εμπόριο και τις μεταφορές.
Σταδιακά αναπτύσσεται και μια νέα, αστική κουζίνα, χωρίς ωστόσο η πόλη να χάσει τον δικό της αυθεντικό χαρακτήρα. Είναι αυτός ο χαρακτήρας, που προέρχεται από τα βάθη των αιώνων, δίνοντας της μια ταυτότητα και οντότητα μοναδική, γεμάτη ιστορία, πολιτισμό, τέχνη, η οποία σταθερά εξελίσσεται και κάνει τη γαστρονομία της Θεσσαλονίκης, ίσως την πιο πλούσια και ενδιαφέρουσα αυτής της χώρας.